Jak reagować? Jak prostować, nie raniąc.

Dziecko, podobnie jak dorośli przeżywa swoje problemy. Poddawane jest coraz to nowym próbom i doświadczeniom; kontaktuje się z różnymi osobami ze swojego otoczenia: dorosłymi i rówieśnikami. Zdobywa wiedzę, rozwija swoje sprawności umysłowe i fizyczne. Wśród wielu sytuacji, w których uczestniczy i pełni różnorodne role, są i takie, które zarówno w potocznym języku, jak i w języku psychologii określamy mianem trudnych.
Jakie są tego przyczyny? Jak objawiają się trudne zachowania przedszkolaka? Jakie wsparcie zagwarantować dziecku, by poradziło sobie z wyjściem z trudnej sytuacji?
Przyczyny, które mogą powodować u małego dziecka trudne zachowania:
  -brak znajomości zasad, jak i brak stałego systemu zasad i konsekwencji,
  -trudności w komunikowaniu się,
  -zachowanie opozycyjno-buntownicze, czyli celowe łamanie zasad,
  -trudne zachowanie wynikające z obecności objawów różnych zaburzeń: np.: ADHD, zespół Aspergera, upośledzenie umysłowe, FAS, zespół dziecka maltretowanego, nadużycia seksualne, niedosłuch, alergie, „lęki separacyjne”, adaptacja do nowych warunków, choroby somatyczne, itp.

Najczęściej wymieniane przez rodziców i nauczycieli problemy to trudności w zachowaniu dziecka, związane z zaburzoną koncentracją uwagi, nadruchliwością, nadimpulsywnością. Tym obszarom przyjrzymy się wnikliwiej, by pomóc Państwu w sposób bezpieczny, nie raniący dziecka, opanować trudne zachowania u naszych maluchów.
I. Zaburzenia koncentracji uwagi –objawy najczęściej spotykane u dzieci:
  -bardzo szybko się rozprasza;
  -zapomina polecenia;
  -szybko się nudzi;
  -często przerywa pracę;
  -czyta bez zrozumienia – u dzieci starszych;
  -wraca do początku, gdy przerywa pracę;
  -charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli;
  -bardzo dużo gestykuluje;
  -ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy;
  -unika zadań wymagających wysiłku umysłowego;
  -gubi rzeczy potrzebne do pracy;
  -zapomina, co było zadane.

II. Nadmierna ruchliwość –objawy najczęściej spotykane u dzieci:
  -nerwowe ruchy rąk i stóp;
  -często wstaje z miejsca, chodzi po pomieszczeniu;
  -nadmierna gadatliwość;
  -ciągle kręci się;
  -gryzie ołówki, kredki;
  -wyrywa się do odpowiedzi, choć nie zawsze zna właściwą odpowiedź;
  -zaczepia, potrąca.

III. Nadmierna impulsywność – objawy najczęściej spotykane u dzieci:
  -impuls – tzn. działam natychmiast;
  -reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna);
  -działa, nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpada, bo nie sprawdza, czy
  -nauczyciel jest obok;
  -wie, co powinien zrobić, ale tego nie robi; zna reguły, ale ma kłopoty z ich zastosowaniem;
  -jest niecierpliwe, często wtrąca sie do rozmowy, nie czeka na swoją kolej;
  -przypadkowo, nieumyślnie niszczy rzeczy;
  -prowokuje, kłóci się;
  -obraża się, kłamie;
  -odpowiada nie na temat, woli mówić niż słuchać;
  -generalizuje: nikt mnie nie lubi / nie kocha.

W codziennym obcowaniu z maluchem ważne jest przestrzeganie określonych reguł. Oto one:
1. Respektowanie norm i zasad
Zasady formułujemy krótko: im mniej wyrazów, tym łatwiej zapamiętać.
Zasady formułujemy pozytywnie: są wtedy wskazówkami i nie pokazują innych mniej stosownych sposobów postępowania.
Dziecko naraz nie przyswaja więcej niż 2–3 zasad. Maksymalnie pamięta około 10.
System zasad jest dynamiczny, a nie statyczny. Dopasowujemy go do zmieniającej się rzeczywistości.
Zasady są bronią obosieczną, czyli trzeba ich dotrzymywać, nawet jeśli nie do końca się to nam podoba i nie do końca chce.
Zasady przypominamy tak często, jak jest to potrzebne.

2. Konsekwencje zamiast kar
Dorośli są przekonani, że kara powinna być dotkliwa i przykra po to, by w przyszłości uniknąć powtórzenia sytuacji, która spowodowała karę.
Stosujemy karę, kiedy czujemy się źli i bezsilni, kiedy chcemy odreagować albo zemścić się za swój wstyd, strach i gniew.
Kara jest po to, żeby udowodnić, kto tu rządzi.
Kara może być skuteczna, ale rodzi gniew, strach, chęć odwetu. To nie są uczucia, jakie chcemy wzbudzać w naszych dzieciach.
Kara czasem jest trudniejsza dla nas. Może także wzmocnić pewne zachowania. Zmniejsza poczucie odpowiedzialności za zachowanie u naszych dzieci.

Dlatego zamiast kar w procesie wychowawczym proponujemy stosowanie konsekwencji:
Nagradzanie dzieci za pożądane zachowania zamiast karania w sytuacji złego zachowania.
Ignorowanie zachowania niepożądanego (niewzmacnianie go).
Wygaszanie – zaprzestanie wzmacniania.
Przypominanie – natychmiastowe, krótkie, kategoryczne polecenia.
Time Out – procedura odesłania.

Wiele skutecznych konsekwencji mieści się w trzech grupach:
zabranie przyjemności, przywileju;
odesłanie w nudne miejsce;
zabranie uwagi ważnej dorosłej osoby.

3. Wydawanie poleceń dziecku
Podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie (spójrz mu w oczy, lekko dotknij ).
Przypomnij zasadę w krótkich słowach np. obiad jemy, siedząc przy stole.
Przypomnij zasadę tyle razy, ile zazwyczaj potrzebuje tego dziecko.
Pozostań przy dziecku tak długo, aż zastosuje się do zasady.

6 etapów skutecznego wydawania polecenia:
1. Podejdź do dziecka.
2. Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu).
3. Wydaj jednoznaczne polecenie w 2-3 słowach
4. Poproś dziecko, by powtórzyło polecenie.
5. Powtórz polecenie tyle razy, ile założyłeś, poproś by dziecko je powtórzyło.
6. Dopilnuj jego wykonania (nie odchodź od dziecka, aż nie skończy!).

W okresie przedszkolnym występują u dzieci różnego rodzaju lęki i niepokoje. Lęk separacyjny – naturalne doznanie pojawiające się w rozwoju większości maluchów. Jest pomocny w prawidłowym rozpoznaniu, co jest dobre, a co złe.
Lęki różnego pochodzenia np.: strach przed lekarzem, złe sny, straszne bajki, ciemność, cienie, burza, wiatr, straszny zwierz.
Problemy z adaptacją w grupie.
Trudności z wykonywaniem niektórych zadań.
Konflikty z rówieśnikami.
Problemy ze spożywaniem posiłków.

Jak pomóc małemu dziecku w oswojeniu dziecięcych lęków?
Nie zaprzeczać uczuciom dziecka.
Nie bagatelizować obaw dziecka.
Okazać zrozumienie – bezwarunkowe wsparcie.
Pomóc zapanować nad silnymi emocjami dziecka – Pani jest przy tobie.
Nawiązać pozytywne, przyjazne relacje pomiędzy nauczycielem a dzieckiem i rodzicem.
Czytać książeczki, np. bajki terapeutyczne, rozmawiać, wspólnie spędzać czas, realizować wspólne rodzinne zainteresowania.

Wyrażanie złości
Małe dzieci często się złoszczą, dlatego pomocne dla rodzica może być w tym zakresie opracowanie kodeksu złoci, który możemy wspólnie z maluchami dopracować, powiesić w wybranym pomieszczeniu w domu i przestrzegać.
Przykładowy kodeks złości:
1. Każdy ma prawo się złościć.
2. Złość wolno okazywać tylko w bezpieczny sposób, tj.:
a. można narysować złość;
b. powiedzieć bez wulgaryzmów, co „boli”;
c. podrzeć gazetę z „pudełka złości” i wyrzucić do kosza;
d. przerwać pracę na 5 minut;
e. zastosować inne pomysły wypracowane; przez rodziców i dzieci.
3. Nie wolno:
a. nikogo bić (dotyczy to także siebie samego);
b. niszczyć rzeczy wspólnych i własności innych osób;
c. wykorzystywać jakichkolwiek sposobów wyrażania złości, których nie akceptuje rodzic..”.